Değişik İş Dosyası Nedir?
Değişik iş dosyası nedir? Değişik iş dosyası mahkemelerin esasa girmediği ancak hakim kararı gerektiren ve genellikle çekişmesiz yargı işlerinden sayılan başvuruları ifade etmektedir. Bu tür işler, yargılamaya esas bir “dava” oluşturmaz. Ancak bir mahkemenin karar vermesi gereken talepleri içerdiğinden, usul hukukuna uygun şekilde incelenir ve karara bağlanır. Bir başka deyişle, değişik iş dosyası, esas defterine kayıtlı bir dava niteliği taşımayan; ancak mahkemenin bir karar vermesi gereken başvuruların işlendiği özel dosya türüdür. Genellikle önleyici, geçici veya tamamlayıcı nitelikteki talepler bu kapsamdadır. Değişik iş tabiri uygulamada D.İş şeklinde kısaltılır.
Hukuki Dayanak
Değişik iş dosyasına konu olan başvurular, çeşitli mevzuatlarda düzenlenmiş olmakla birlikte, özellikle şu kaynaklara dayanır:
- 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK)
- 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu (İİK)
- 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu
- 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu
- Çekişmesiz yargı işlerine ilişkin özel kanunlar
- Yargıtay içtihatları ve mahkeme uygulamaları
HMK m.107, m.389 ve devamı maddelerinde yer alan ihtiyati tedbir, ihtiyati haciz, delil tespiti gibi kurumlar genellikle değişik iş dosyası açılarak karara bağlanır.
Uygulama Alanları
Aşağıda değişik iş dosyasına konu olabilecek başlıca hukuki başvuru türleri yer almaktadır:
a) İhtiyati Tedbir Talepleri
HMK m.389’a göre, davanın konusunun dava süresince tehlikeye düşmesini önlemek amacıyla mahkemeden geçici bir koruma kararı talep edilebilir. Bu talep, değişik iş dosyası üzerinden yürütülür.
b) İhtiyati Haciz Başvuruları
İİK m.257 ve devamı hükümleri uyarınca, alacaklının borçlu malları üzerinde önceden haciz uygulaması talebi de değişik iş dosyasında değerlendirilir.
c) Delil Tespiti
Dava açılmadan önce veya dava sırasında, delillerin kaybolma riski varsa, HMK m.400 ve devamı uyarınca delil tespiti yapılabilir. Bu talepler de değişik iş dosyasında görülür.
d) Hakimin Reddi
Tarafsızlığından şüphe edilen bir hakimin reddi talebi, ayrı bir değişik iş dosyasında karara bağlanır.
e) Vasi Atanması – Mirasın Reddi
Çekişmesiz yargı kapsamında olan bu talepler genellikle Sulh Hukuk Mahkemesi tarafından değişik iş numarasıyla değerlendirilir.
f) Bilirkişi Atanması
Uygulamada, bilirkişi atanması talebi çoğu zaman değişik iş dosyası kapsamında karara bağlanır.
g) Kamulaştırma bedelinin tespitine yönelik idarece yapılan başvurular
Kamulaştırma süreçlerinde, idare tarafından kamulaştırma kararı verilen taşınmazın bedelinin, hak sahibine ödenmesi için, idare kendisi bir kıymet takdiri komisyonu kurduğu gibi, ödenecek bedelin tespitinin mahkeme yoluyla yaptırılması da mümkündür. İdare burada mahkemeye bedel tespiti talebiyle başvurur ve hukuk değişik iş dosyası açılır.
Değişik İş Dosyasının Usulü
Değişik iş dosyasında yürütülen yargılama, klasik dava prosedürlerinden farklıdır. Usul şu şekilde işler:
- Başvuru dilekçe ile yapılır.
- Yargılamaya esas alınan taraflar varsa, karşı tarafa tebligat yapılabilir.
- Delil sunulması mümkündür; ancak çoğu zaman tek taraflı değerlendirme yapılır.
- Mahkeme çoğu zaman dosya üzerinden karar verir; duruşma yapılması istisnadır.
- Karar, “Değişik İş Kararı” şeklinde adlandırılır ve gerekçeli olarak yazılır.
Değişik İş Dosyasında Verilen Kararın Niteliği
Değişik iş dosyasında verilen kararlar, çoğu zaman nihai karar niteliği taşımaz; bu nedenle itiraz veya istinaf yoluyla değil, bazen yalnızca şikayet veya yeniden başvuru yoluyla denetlenebilir.
Ancak bazı durumlarda, özellikle ihtiyati haciz veya ihtiyati tedbir kararları açısından, ilgili karara karşı itiraz hakkı bulunmaktadır (HMK m.394).
D.İş Dosyası Numarası Ne Anlama Gelir?
Mahkemeye yapılan bu tür başvurular, “D.İş No: 2025/123” şeklinde kayıt altına alınır. Bu numara, dosyanın yıl ve sıra numarasını gösterir ve sistemdeki diğer dava dosyalarından ayırt edilmesini sağlar.
Duruşma Yapılır mı?
Genellikle yapılmaz. Ancak bazı durumlarda, özellikle taraflar dinlenmeden karar verilmesi mümkün değilse, mahkeme duruşma günü belirleyebilir. Uygulamada ihtiyati tedbir ve ihtiyati haciz gibi hallerde ön inceleme duruşması yapılmaksızın karar verilebilir.
Değişik İş Dosyası Başvurusu Nasıl Yapılır?
Değişik iş dosyası oluşturmak için yapılması gerekenler:
- Uygun mahkemeye yazılı dilekçe ile başvuru yapılır.
- Gerekli harç ve gider avansı yatırılır.
- Başvuru türüne göre ilgili belgeler eklenir.
- Dosya kayıt altına alınır ve değişik iş numarası verilir.
- Mahkeme, talebi inceler ve karar verir.
Sıkça Sorulan Sorular
Duruşma yapılır mı?
Genellikle hayır. Değişik iş dosyaları, çoğunlukla dosya üzerinden incelenir ve duruşma yapılmaksızın karara bağlanır. Ancak bazı istisnai durumlarda (örneğin ihtiyati haciz kararı sonrası itiraz halinde), duruşma açılması gerekebilir. Bu durumda taraflara tebligat yapılır ve duruşma günü verilir.
Kararlara itiraz edilebilir mi?
Evet, ancak bu hak talepe göre değişkenlik gösterir. Örneğin:
- İhtiyati tedbir kararına karşı, kararın tebliğinden itibaren bir hafta içinde itiraz edilebilir (HMK m.394).
- İhtiyati haciz kararına karşı da itiraz mümkündür (İİK m.265).
- Ancak bazı çekişmesiz yargı işlerinde verilen kararlar kesin nitelikte olabilir ve sadece yeniden başvuru veya şikayet ile denetlenebilir.
Karşı taraf bilgilendirilir mi?
Başvurunun niteliğine göre değişir. Örneğin, ihtiyati tedbir veya haciz gibi tedbirler çoğu zaman önceden haber verilmeden (tek taraflı) verilebilir. Ancak daha sonra karşı tarafa karar tebliğ edilir ve itiraz etme hakkı tanınır. Delil tespiti gibi işlemlerde ise mahkeme, tarafların katılımını isteyebilir.
Harç ödenir mi?
Evet. Değişik iş başvuruları, her ne kadar dava olmasa da, yargı harçlarına tabidir. Ödenecek harç miktarı başvurunun konusuna göre belirlenir. Ayrıca, bazı talepler için bilirkişi ücreti, keşif gideri veya posta gideri gibi masraflar da alınabilir. Harç ve giderler yatırılmadan dosya işlem görmez.
Dosya ne kadar sürede sonuçlanır?
Başvuru süreci genellikle birkaç saat içinde tamamlanabilir. Ancak mahkemenin karar vermesi, dosyanın yoğunluğuna ve talebin niteliğine bağlı olarak aynı gün içinde olabileceği gibi, birkaç gün veya hafta da sürebilir. Özellikle acil nitelikli başvurular (örneğin ihtiyati haciz) daha hızlı sonuçlanır.
UYAP’tan nasıl sorgulanır?
UYAP Vatandaş Portalı veya e-Devlet üzerinden, tarafı olduğunuz değişik iş dosyalarını “dava dosyası sorgulama” ya da “mahkeme dosyası görüntüleme” seçenekleriyle görebilirsiniz. Dosya numarası, mahkeme adı ve yıl bilgileriyle kolayca sorgulama yapılabilir.
Değişik iş dosyasının sonucu bağlayıcı mıdır?
Bu dosyada verilen kararlar çoğu zaman geçici niteliktedir (örneğin ihtiyati tedbir). Ancak bazı çekişmesiz yargı işleri bakımından kesin hüküm etkisi doğurabilir. Örneğin, vasi atanmasına dair karar veya mirasın reddine ilişkin mahkeme kararı bağlayıcıdır. Bu nedenle her dosya özelinde kararın niteliği dikkatle incelenmelidir.
Değişik iş dosyası bir dava mıdır?
Hayır. Değişik iş dosyası, teknik anlamda bir dava değildir. Bir çekişmesiz yargı işi ya da dava dışı taleplerin incelenmesine yönelik bir yargılamadır. Ancak dava açılmadan önce koruma tedbirlerinin alınmasına ya da dava açıldığında tarafların haklarının daha güvende olmasına hizmet eden önemli bir hukuki araçtır.
Sonuç
Değişik iş dosyası, uygulamada sıkça karşılaşılan ancak çoğu zaman teknik ayrıntıları gözden kaçırılan bir yargı sürecidir. Her ne kadar klasik dava prosedürlerinden ayrı tutulsa da, önemli sonuçlar doğurabilir ve dava sürecine yön verebilir. Gerek bireysel başvurularda gerekse avukat aracılığıyla yapılan taleplerde, değişik iş dosyasının türü, kapsamı, süreci ve sonuçları dikkatle değerlendirilmelidir.
Bu nedenle, özellikle ihtiyati tedbir, ihtiyati haciz, delil tespiti, vasi atanması gibi hukuki koruma ve müdahale araçlarında deneyimli bir avukattan hukuki destek alınması, hak kaybı yaşanmaması açısından önem arz eder.